«نیروانا»ی دم‌بریده

فکر می‌کنم فقط ما هستیم که اسم «نیروان» را برای پسران به کار می‌بریم و در واقع، چنین نامی را برساخته‌ایم.

«نیروانا» اصطلاح لطیفی است، هم در معنا و هم در لفظ، که لابد بیشتر به سبب «الف» انتهایی‌اش نام دخترانه‌ای قلمداد شده و چندین سال است که استفاده می‌شود. شاید در این میان کسی هم بوده که خواسته آن را بر فرزندش بگذارد و بچه «پسر» شده و ... «الف» انتهایی را برداشته و «نیروان» پدید آمده است. این چیزی است که تا حالا به ذهن من رسیده؛ فکر هم نکنم خود این کلمه (نیروان) معنای کاملی داشته باشد.

در واقع‌تر، «نیروانا» اصلاً نه مذکر است نه مؤنث و به‌خصوص الف انتهای آن جزئی از کلمه استن؛ شانة‌جنسیت نیست که برش دارند و بشود اسم پسر. چقدر زیبا بود که آن را به صورت کامل و به همین صورت خوش‌آهنگ هم برای دختران به کار می‌بردند و هم پسران. مگر قدیم‌ها «نصرت» و «شوکت» و «حشمت» همین کارکرد مشترک را نداشتند؟

یا در اسمی مانند «میترا»، الف انتهایی اصلاً نشانة مؤنث نیست بلکه این نام تغییرشکل‌یافتة «میترَ» و شکل کوتاه‌شدة «میثرَوَرُنَه»، خدایی باستانی (و طبعاً مذکر)، در ایران است.

با اینکه از «نیروانا» بسیار خوشم می‌آید و «نیروان» هم ابداع وسوسه‌کننده‌ای است، دلم صاف نمی‌شود!

یاد-نوشت: استاد خوش‌قریحه‌مان خیلی سال پیش معنای شاعرانه و قشنگی برای این اصطلاح بیان کردند که راستش نمی‌دانم به کجا باید ارجاعش داد. ولی معنای دیگری، و تقریباً مشابه، برای آن پیدا کردم:

The word nirvāṇa, states Steven Collins, is from the verbal root vā "blow" in the form of past participle vāna "blown", prefixed with the preverb nis meaning "out". Hence the original meaning of the word is "blown out, extinguished". Sandhi changes the sounds: the v of vāna causes nis to become nir, and then the r of nir causes retroflexion of the following n: nis+vāna > nirvāṇa.

وNirvana literally means "cool" or "to extinguish", and it is a state where suffering has been "extinguished." Or said another way, the flames of desire have been cooled. In short, it is a state of the ultimate freedom - freedom from sorrow, but also freedom from happiness.